مستند پشت صحنه-تورج کلانتری-1394

جبران مافات

سالهاست پرداختن به معضل جنسی جوانان در کشور ما فوت و دفن شده است؛توسط خاکهایی که خودمان و دولت،تحت عنوان حیا،سانسور،اهمیت مسائل سیاسی و... روی آن ریخته ایم.سالهاست تلویزیون و سینمای ما فیلم های خانوادگی می سازد و مثلا معضلات خانواده ایرانی را نشان می دهد ولی هیچگاه اشاره ای به این معضل مهم -که پس از انقلاب به دلیل کج اندیشی های عده ای مومن نما مهم تر و وخیم تر نیز گشته-نشده و اگر هم شده،از زیر تیغ سانسور جان سالم به در نبرده است.که دلیل سانسور؛بی حیایی بوده!

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: الحیاءُ حیاءانِ: حیاءُ عَقلٍ وَ حیاءُ حُمْقٍ، فَحیاءُ العَقلِ ؛ هُو العِلمُ وَ حیاءُ الحُمْقِ هُوَ الجَهلُ.
(حیا دو نوع است:‌حیای عقلی و حیای حِماقتی، حیای عقلی؛فهم و دانایی است و حیای حماقتی؛جهل و نادانی است .(اصول کافی، ج 3، ص 166

خاکهایی که ما بر روی معضل جنسی در جوانان ریخته ایم،با بیل حیای حماقتی بوده است.معضلی که مدنظر نگارنده می باشد،آن است که از سن بلوغ تا زمانی که جوان،توانایی ازدواج را پیدا کند-که متاسفانه سال به سال مدت حصول این توانایی افزایش می یابد-چگونه باید پاسخ نیاز جنسی خود را بدهد؟ پرداختن به این موضوع در خانواده های ما نوعی بی حیایی محسوب میشود و جوان به جرم داشتن نیاز جنسی باید محکوم به بی حیایی شود!خانواده سکوت می کند و عملا و به طور غیرمستقیم فرزند خویش را به سرکوب نیاز جنسی-البته با عنوان کفّ نفس و تقوا!-سوق می دهد.در این میان راه حل پروردگار برای این معضل نیز توسط روحانیون و... غلط و دارای اشکال تلقی میشود!روحانیون توصیه می کنند که به ازدواج موقت روی نیاورید که شما را تنوع طلب می گرداند!حتی جامعه شناسان و روانشناسان نیز از پرداختن به این معضل می گریزند،منتقدان سینما نیز اصلا در نقدهای خود بر فیلم های خارجی،دور پرداختن به صحنه های جنسی موجود در فیلم ها را خط کشیده اند و بهتر است بگوییم خود را به آن راه می زنند که انگار نه انگار که صحنه ای در فیلم بوده است.هیچ منتقدی تا به حال از چرایی وجود این صحنه ها و تاثیر آنها بر ارزش فیلم-آیا وجود چنین صحنه هایی از ارزش فیلم می کاهد یا خیر؟-سخن نگفته است.اگر منتقدان نیز نام این نپرداختن را حیا می گذارند،باید گفت که این نیز حیای حماقتی است.چرا که اگر منتقدی تا به حال تحلیلی آسیب شناسانه بر این موضوع می نمود،ممکن بود بر نگرش جوانان بر این فیلم های مدرن تاثیر بگذارد و ارزش حیای موجود در فیلم های کلاسیک را مجدد یادآور شود نه اینکه به فیلمی که در آن بی پروایی وجود دارد،بدون توجیهی نمره کاملی داده میشود و این باعث میشود مخاطب برای آن بی پروایی توجیه آفرینی نماید!در دفن این معضل همه ی ما مقصریم و نه یک فرد یا گروه خاص.

اما چند سالی است حرکت هایی فرهنگی در زمینه احیا و تحلیل این موضوع و معضل شکل گرفته است که در زمینه سینما که روی سخن ماست دو مورد قابل اشاره است؛یکی فیلم "در مدت معلوم" و دیگری مستند "پشت صحنه".در مطلبی مفصل به فیلم در مدت معلوم پرداختیم؛که نمیتواند جامعه تشنه را-که ادعا می کند- نشان بدهد و موضوع را نیز آسیب شناسی کند.اما مستند "پشت صحنه" جبران مافات است.ترس ها و کم کاری های در مدت معلوم را جبران نموده و با جسارت،عطش جوانان در جامعه را به موازات نگاه ساده انگارانه والدین و نیز لحاظ نمودن دیدگاه های مختلف به تصویر کشیده است.فیلم،شروع و پایان مناسب و اثرگذاری دارد.کارگردان به دنبال طرح و تحلیل مسئله است و نه خودنمایی و به رخ کشیدن تکنیک خود؛و این مهم ترین وجه موفقیت اثر است.تکنیک،تا حد مطلوبی در خدمت ارائه موضوع به کار گرفته شده است؛جای دوربین و اندازه نما و زاویه آن؛نشان از زاویه نگاه هم سو با جوانان-eye level-دارد و مراقب است تا نگاهش از بالا و شبه روشنفکرانه و یا از پایین و مغلوب مسئله نشود.تدوین فیلم و پخش نماهای یک سکانس در بخش های مختلف فیلم باعث شده است تا ریتم فیلم حفظ شود و تا آخرین لحظه تماشاگر را با خود نگاه دارد.ارجاع به وضعیت مشابه در خارج از کشور نیز از تمهیدهای سنجیده و به جای کارگردان است که به لحن استدلالی مستند و موشکافی معضل و قضاوتی بهتر کمک نموده است.چیزی که جایش در فیلم خالی است گفتگو با یک روحانی در این زمینه می باشد که میتوانست نگاه یک متخصص دینی را نیز به تماشاگر ارائه نماید.

راه حل پایانی فیلم به نظر نگارنده صحیح ترین راه حل این معضل است که باید از نظر به عمل درآید و خانواده ها به جای ایمان به جیب پسر،ایمان به کلام و وعده خدا بیاورند که فرمود:

وَأَنکِحُوا الْأَیَامَی مِنکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِن یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ؛

(مردان و زنان بی همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را؛ اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بی نیاز می‌سازد؛ خداوند گشایش دهنده و آگاه است) (نور-32)

و چقدر زیبا گفتند آن خانم جوان در اواخر فیلم که:(انقدر به این آیه ایمان داشتم که اتفاقا دوست داشتم با کسی ازدواج کنم که هیچ چیز نداشته باشد تا این وعده الهی را تجربه کنم و شیرینی اش را برای بقیه نیز بگویم.)

امید است این مستند که خوشبختانه توانسته به مرحله نمایش برسد،با حیای حماقتی عده ای،مدفون نگردد.